Κριτική αξιολόγηση της απόφασης 2145/20 ΤΟΥ ΣτΕ για τα έργα διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας

Επειδή ο δήμαρχος Ραφήνας αναφέρει συχνά πυκνά τους "περιθωριακούς οικολόγους" των οποίων οι προσφυγές απερρίφθησαν από το Συμβούλιο της Επικρατείας (πράγμα που τελικά δεν ισχύει, σας παρουσιάζουμε αφενός την απόφαση 2145/20 του ΣτΕ, προκειμένου να γίνει αντιληπτό το ότι τελικά πάσχει σημαντικά στην τεκμηρίωση της. Συνοδεύουμε το PDF αρχείο της απόφασης με μία κριτική αξιολόγηση, των σημαντικότερων σημείων τα οποία είτε αγνοήθηκαν (δίχως αιτιολόγηση) είτε διαστρεβλώθηκαν από αστήρικτες αιτιάσεις της διοίκησης.

Απευθυνόμαστε σε ανθρώπους που σκέφτονται και είναι σε θέση να συγκρίνουν και να κρίνουν τη θέση μας, η οποία αντίκειται στην τσιμεντοποίηση του Μεγάλου Ρέματος, πράγμα που αυάνει εκθετικά ον κίνδυνο πλημμύρας, ενώ καταστρέφει μοναδικής αξίας βιοτόπους. Βιοτόπους που η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που συνετάχθη, αγνόησε ή τελικά μελέτησε επιδερμικά, δείχνοντας μάι μονοσήμαντη στράτευση υπέρ των έργων. Έργων που θα επιβαρύνουν σημαντικά και τον Έλληνα φορολογούμενο, ενώ θα είναι αναποτελεσματικά, αφού προδιαγράφονται για πλημμύρες μικρότερου περίτροπου χρόνου απ' ότι η λογική και η επιστήμη θα όριζαν.

Το Ε’ τμήμα του ΣτΕ υπό την προεδρία  Αθ.Ράντου με την απόφαση 2145/2020 απορρίπτει την προσφυγή κατοίκων και συλλόγων και κρίνει νόμιμα τα έργα διευθέτησης τα οποία παραβλέπουν Σύνταγμα και νόμους!

    1. Παραβλέποντας  τη συνταγματική προστασία των ρεμάτων , όπως έχει ερμηνευθεί από την πάγια νομολογία του ΣτΕ

Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΣτΕ:

«Το κράτος υποχρεούται να διατηρεί τα πάσης φύσεως υδατορέματα στη φυσική τους κατάσταση προς διασφάλιση της λειτουργίας τους ως οικοσυστημάτων, επιτρεπομένης μόνον της εκτελέσεως των απολύτως αναγκαίων τεχνικών έργων διευθέτησης της κοίτης και των πρανών τους προς διασφάλιση της ελεύθερης ροής των υδάτων,  αποκλειομένης κάθε αλλοιώσεως της φυσικής τους κατάστασης με επίχωση ή κάλυψη της κοίτης τους, ή τεχνική επέμβαση στα σημεία διακλαδώσεώς τους» (ΣΕ 899/ 2011 7μ., 3849/2006 7μ., 2890/2006, 2591/2005, 2315/2002, 4577/1998 κ.ά.).

Επίσης: «Προκειμένου να λάβουν χώρα οι τυχόν επιτρεπόμενες επεμβάσεις στα υδατορέματαή πλησίον αυτών, απαιτείται η προηγουμένη οριοθέτησή τους. Σκοπός της οριοθέτησης είναι η αποτύπωση της φυσικής κοίτης του μη πλεύσιμου ποταμού ή του ρέματος, λαμβανομένου υπόψη του χαρακτήρα του αφ’ ενός ως υδρογεωλογικού στοιχείου και αφ’ ετέρου ως οικοσυστήματος.  Η αποτύπωση αυτή δεν αφορά μόνον στην πραγματική κατάσταση της κοίτης, η οποία ενδεχομένως έχει διαμορφωθεί και κατόπιν αυθαιρέτων επιχώσεων ή άλλων ανθρωπίνων επεμβάσεων»  (ΣΕ 899/2011 7μ., 2591/2005, ΣτΕ 2215/2002 και Π.Ε. 195, 246/2000).

Η απόφαση του ΣτΕ (Σκ.13), επαναλαμβάνει το σκεπτικό της απόφασης  για το ρέμα Ποδονίφτη (Α2165/2019). Σύμφωνα με αυτό  «οι διατάξεις του Κεφ. Β΄ του άρθρου 3 του ν. 4258/2014 δεν αντίκεινται στο άρθρο 24 του Συντάγματος, καθ’ ό μέρος δεν απαιτούν η έκδοση πράξης οριοθέτησης για τον καθορισμό των οριογραμμών ρέματος να προηγείται της έγκρισης περιβαλλοντικών όρων έργων διευθέτησης ή και αντιπλημμυρικών έργων επί του ρέματος, εφόσον, η οικεία Μ.Π.Ε. των έργων διευθέτησης περιλαμβάνει την πρόταση οριοθέτησης για τον καθορισμό των οριογραμμών του επηρεαζόμενου ρέματος και, συνεπώς, οι μελέτες και οι Α.Ε.Π.Ο. των τεχνικών αυτών έργων, οι παραδοχές, οι προτάσεις και οι όροι αυτών, διαμορφώνονται ενόψει της ύπαρξης του ρέματος, όπως αυτή προκύπτει από τα μέχρι τότε νόμιμα στοιχεία οριοθέτησής του». Όμως «νόμιμα» στοιχεία οριοθέτησης δεν υφίστανται  χωρίς την έκδοση διοικητικής πράξης επικύρωσης οριογραμμών!  

Το γεγονός εξάλλου ότι το  ΣτΕ  επιτάσσει μεταξύ άλλων την οριοθέτηση του ρέματος στη φυσική του κοίτη, είναι ακριβώς για να διαπιστωθεί εάν η φυσική κοίτη  επαρκεί για τη διοχέτευση των υδάτων. Μόνο όταν αυτή δεν επαρκεί  επιτρέπει την εκτέλεση των απολύτως αναγκαίων έργων διευθέτησης της κοίτης και των πρανών τους. Αν το ρέμα δεν είναι οριοθετημένο στη φυσική του κοίτη, βάσει ποιών στοιχείων προκύπτει η ανάγκη διευθέτησής του???

Η πρόταση οριοθέτησης του ρέματος Ραφήνας που περιέχει η ΜΠΕ  αναφέρεται στην  πραγματική κατάσταση της κοίτης, που έχει διαμορφωθεί  κατόπιν αυθαιρέτων επιχώσεων, δόμησης αυθαιρέτων κτισμάτων αλλά και ένταξης τμημάτων του ρέματος στο ρυμοτομικό.  Ενδεικτικά η ΜΠΕ αναφέρει:  «Προκειμένου να καθοριστεί η μέγιστη διοχετευτικότητα των έργων που μπορεί να επιτευχθεί στο τμήμα του ρέματος Ραφήνας που διέρχεται εντός της πόλης απαιτείται να εξεταστεί ο σχεδιασμός των έργων λαμβάνοντας υπόψη τους ποικίλους πολεοδομικούς και υψομετρικούς περιορισμούς……... Στην προτεινόμενη λύση έγινε κάθε προσπάθεια περιορισμού των απαλλοτριώσεων» και παρακάτω «Τα λοιπά συμβάλλοντα ρέματα, ενώ στα ορεινά έχουν σαφή και βαθειά κοίτη, στα κατάντη και μέσα στις πυκνοκατοικημένες περιοχές, έχουν προσχωθεί σε μικρό ή μεγάλο βαθμό ή έχουν περιορισμένη διατομή, λόγω άναρχης οικοδομικής δραστηριότητας»

Σύμφωνα όμως με την απόφαση  1242/2008 του ΣτΕ, οι οριογραμμές ενός ρέματος πρέπει να περιλαμβάνουν όχι μόνο τις επιχώσεις αλλά ακόμη και τα τμήματα του ρέματος που έχουν ενταχθεί στο σχέδιο πόλης, το οποίο πρέπει να τροποποιηθεί.  Με λίγα λόγια, η απόφαση 2145/2020 ανοίγει το δρόμο για τη νομιμοποίηση όλων των αυθαίρετων και «νόμιμων» καταπατήσεων του ρέματος.

Επιπλέον, η προτεινόμενη λύση της ΜΠΕ που έγινε δεκτή από το ΣτΕ ως περιβαλλοντικά αποδεκτή λύση, τελεί υπό  την προϋπόθεση πρόβλεψης μίας ευρείας ζώνης οριοθέτησης.  Συγκεκριμένα αναφέρει  «Με την προϋπόθεση δε, ότι θα ληφθούν πρόσθετα μέτρα για την ενίσχυση ανάπτυξης της βλάστησης εντός της διευθετημένης διατομής και ότι θα προβλεφθεί ευρεία ζώνη οριοθέτησης εκατέρωθεν αυτής με πρόσθετες φυτεύσεις και ήπιες υποδομές αναψυχής, εκτιμάται ότι διασφαλίζεται πλήρως η μελλοντική διατήρηση ενός γραμμικού ανοικτού υδάτινου στοιχείου με σημαντική ύπαρξη πρασίνου περιφερειακά αυτού που μπορεί να λειτουργεί εξαιρετικά θετικά από περιβαλλοντική άποψη»

Όμως μη προηγηθείσας της οριοθέτησης του ρέματος, πώς είναι εξασφαλισμένη η ευρεία ζώνη οριοθέτησης άρα και η αποδοχή της λύσης ως περιβαλλοντικά αποδεκτής??? 

 2.  Παραβλέποντας  το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας(ν.4277/2014) και το  ν.4559/2018(Αρ.54 )περί υγροτόπων

 Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (ν.4277/2014 - Παράρτημα ΙΧ)  ορίζει το ρέμα Ραφήνας ως Υδατορεμα Α’ Προτεραιότητας και τις εκβολές του ως Υγρότοπο Α΄ προτεραιότητας ,  τα όρια του οποίου προσδιορίζονται από το  άρθρο 54 του ν.4559/2018, σύμφωνα με το οποίο:  «Στις περιπτώσεις των υγροτόπων Α’ προτεραιότητας…του ν.4277/2014(Α’156)….., και μέχρι την οριοθέτησή τους σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.3937/2011(Α’60) απαγορεύεται η δόμηση, η επιχωμάτωση, η άσκηση οχλουσών δραστηριοτήτων και κάθε δραστηριότητα που υποβαθμίζει την οικολογική κατάστασή τους, καθώς και η έκδοση αδειών δόμησης».

Τα έργα τσιμεντοποίησης που προβλέπονται σε  μήκος περίπου 800μ μέσα στον προστατευόμενο υγρότοπο (με  ανύψωση μάλιστα τοιχίου ύψους 1,40μ εκατέρωθεν της κοίτης) ,  κρίθηκαν νόμιμα από τη  ΣτΕ 2145/2020! Συγκεκριμένα η απόφαση αναφέρει (Σκ.18):  «…από τις διατάξεις του άρθρου 20 και του Παραρτήματος ΙΧ του ν. 4277/2014 σε συνδυασμό με το άρθρο 54 του ν. 4559/2018 προκύπτει ότι τα υδατορέματα Α΄ προτεραιότητας, στα οποία ανήκουν και οι κύριοι κλάδοι του ρέματος της Ραφήνας οριοθετούνται εντός τριετίας από τη θέσπιση του νέου Ρυθμιστικού και ότι μέχρι την οριοθέτηση αυτών απαγορεύεται η δόμηση, η επιχωμάτωση, η άσκηση οχλουσών δραστηριοτήτων και κάθε δραστηριότητα που υποβαθμίζει την οικολογική κατάστασή τους, καθώς και η έκδοση αδειών δόμησης. Η προσβαλλόμενη Α.Ε.Π.Ο., εκδόθηκε κατ’ εφαρμογήν της νομοθεσίας περί ρεμάτων, περιλαμβάνει πρόταση οριοθέτησης του ρέματος και σκοπεί να εξασφαλίσει τη λειτουργία του ρέματος και να απομειώσει τον πλημμυρικό κίνδυνο της περιοχής. Δεν αδειοδοτεί, επομένως, δραστηριότητα απαγορευόμενη από τις ανωτέρω διατάξεις. Σε κάθε περίπτωση, όπως προκύπτει από την Α.Ε.Π.Ο και την Μ.Π.Ε. του έργου, δεν προβλέπεται στην περιοχή των εκβολών του ρέματος Ραφήνας ούτε δόμηση ούτε επιχωμάτωση ούτε άσκηση οχλουσών δραστηριοτήτων»

Πρώτα και κύρια ο σκοπός της οριοθέτησης των υγροτόπων  είναι η προστασία τους και όχι η μετατροπή τους σε τσιμεντένιους οχετούς .

Κατά δεύτερον, βάσει του ν.4559/2018 οι υγρότοποι οριοθετούνται βάσει του ν.3937/2011 και όχι του ν.4258/2014 διότι περιλαμβάνουν ποτάμια, χερσαία και θαλάσσια περιοχή και επομένως οποιαδήποτε προσπάθεια οριοθέτησής τους βάσει του ν.4258/2014 πετάει εκτός οριοθέτησης ένα πολύ μεγάλο τμήμα τους.  Μέχρι της νόμιμης οριοθέτησης λοιπόν του υγροτόπου βάσει του ν.3937/2011,  απαγορεύεται κάθε οχλούσα δραστηριότητα και κάθε δραστηριότητα που υποβαθμίζει την οικολογική του κατάσταση.  Η μετατροπή του υγροτόπου αρχικά σε εργοτάξιο και στη συνέχεια σε τσιμεντένιο αγωγό, κατά το ΣτΕ δεν αποτελούν ούτε οχλούσες δραστηριότητες, ούτε δραστηριότητες που υποβαθμίζουν την οικολογική  κατάσταση του υγροτόπου!

Τέλος, με τον ισχυρισμό του ΣτΕ ότι δεν προβλέπονται έργα στην εκβολή,  μοιάζει να μην έκανε  τον κόπο να ρίξει μια ματιά στο χάρτη με συντεταγμένες του ν.4559/2018, από τον οποίο  θα διαπίστωνε ότι σε περίπου 800μ του προστατευόμενου υγροτόπου, η μελέτη προβλέπει τις πιο βαριές επεμβάσεις  σε σύγκριση με το υπόλοιπο μήκος του ρέματος (σκυροδέτηση με ανύψωση τοιχίου ύψους  1,4μ και άλλες… πρωτότυπες τσιμεντένιες κατασκευές πχ  τμήμα του ρέματος θα διέρχεται κάτω από τα παρακείμενα πεζοδρόμια!).

Επιπλέον, η ΜΠΕ την οποία το ΣτΕ έκρινε νόμιμη και  συνταγματική, υποβαθμίζει (σκόπιμα ή από άγνοια) τον υγρότοπο της εκβολής αναφέροντας : «Οι έντονες ανθρωπογενείς συνθήκες, κυρίως στο κατάντη τμήμα του ρέματος, έχουν συντελέσει στη μικρή βιοποικιλότητα της πανίδας», εκτίμηση καταφανώς εσφαλμένη όπως θα αποδείξουμε παρακάτω.

 3. Κατάφορη παραβίαση των  Ευρωπαϊκών Οδηγιών  92/43/ΕΟΚ για την προστασία της βιοποικιλότητας  και 2009/147/ΕΕ για την προστασία των πτηνών

Σύμφωνα με τεχνικά υπομνήματα της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας και του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. που υποβλήθηκαν στο ΣτΕ από τους προσφεύγοντες,  στον υγρότοπο της  εκβολής αλλά και στους εσωτερικούς υγροτόπους του ρέματος στην πεδιάδα των Σπάτων (Πετρέζα, Λουτρός)  έχουν καταγραφεί  156  είδη πτηνών (περίπου 100 στην εκβολή, μεταξύ τους και 22 απειλούμενα),  απειλούμενα ή σπάνια είδη ψαριών (Eυρωπαϊκό χέλι/Anguilla Anguilla, Αττικόψαρο/Pelasgus Marathonicus, Ποταμοσαλίαρα/Salaria Fluvatilis κ.α.), αμφίβια, ερπετά, μακροασπόνδυλα , καθώς και 7 διαφορετικά είδη οικοτόπων.   

Όμως το ΣτΕ δεν τα έλαβε υπόψιν. Όπως αναφέρει η απόφαση: «Επειδή, υπό τα ανωτέρω δεδομένα και εφόσον….. δ) με τη Μ.Π.Ε. εξετάσθηκαν οι επιπτώσεις στην πανίδα της περιοχής και προτάθηκαν συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπισή τους, ιδίως η αποκατάσταση της φυσικής παρόχθιας βλάστησης, η προσβαλλόμενη πράξη αιτιολογείται νομίμως και επαρκώς ως προς το ζήτημα αυτό. Η νομιμότητα της αιτιολογίας δεν κλονίζεται, εξάλλου, από την επίκληση το πρώτον ενώπιον του Δικαστηρίου των ως άνω εγγράφων της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και του ΕΛΚΕΘΕ για την πανίδα της περιοχής, τα οποία δεν είχαν προσκομιστεί ενώπιον της Διοίκησης στο πλαίσιο της διαβούλευσης επί της Μ.Π.Ε.»!!!

 Πράγματι τα υπομνήματα δεν  ήρθαν στα χέρια των προσφευγόντων  μέσα στο διάστημα των 15 ημερών της διαβούλευσης, ωστόσο αρκετά από τα στοιχεία είχαν αναφερθεί και κατατεθεί γραπτώς στην Επιτροπή Διαβούλευσης του Δήμου Ραφήνας-Πικερμίου εκ μερους της Κίνησης για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας.  Επιπλέον, η διαπίστωση του ΣτΕ  ότι τα ανωτέρω υπομνήματα δεν είχαν προσκομισθεί στα πλαίσια της διαβούλευσης είναι  άγνωστο από πού προκύπτει, αφού  ουδέποτε  ζητήθηκαν από τους προσφεύγοντες  τα προσκομισθέντα στη διαβούλευση.

Σημειωτέον ότι η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπώσεων, αναφέρει την ύπαρξη μόνο 33 ειδών πτηνών, ενώ  για την ιχθυοπανίδα κάνει αναφορά μόνο στην ιχθυοπανίδα του Ευβοϊκού (σαρδέλα, γαύρος, σκουμπρί κλπ)!!!

4. Παραβλέποντας  τους  κανόνες της Επιστήμης και τη σχετική νομοθεσία

Η διευθέτηση του μεγάλου ρέματος Ραφήνας γίνεται με τρόπο παράνομο, αντιεπιστημονικό και επικίνδυνο.

Η νομοθεσία επιτάσσει ότι η τυχόν διευθέτηση ενός ρέματος πρέπει να το καθιστά ικανό να διοχετεύσει τη μέγιστη πλημμυρική παροχή που μπορεί να συμβεί σε χρονικό ορίζοντα 50ετίας, τη λεγόμενη Τ50. Επειδή το ρέμα στην κρίσιμη περιοχή της Ραφήνας έχει καταληφθεί από αυθαίρετες και «νόμιμες» κατασκευές αλλά και άστοχα τεχνικά (πχ πεζογέφυρα Ευβοϊκού), η κοίτη όπως θα διαμορφωθεί μετά το έργο διευθέτησης δεν μπορεί να παροχετεύσει την πλημμυρική παροχή αιχμής για Τ50 πού από τη ΜΠΕ υπολογίστηκε σε 542 m3/sec, αλλά μόνο τα 450 m3/sec, που αντιστοιχούν σε πλημμυρική παροχή αιχμής περίπου Τ20. Για το λόγο αυτό μιλάει για ένα φράγμα ανάσχεσης στην πεδιάδα των Σπάτων (το οποίο δε συμπεριλαμβάνεται στο αδειοδοτούμενο έργο και μπορεί να μην κατασκευαστεί ποτέ ) το οποίο θα παραλάβει τα υπόλοιπα 92 m3/sec (542 m3/sec -450 m3/sec).

Το παραπάνω επιβεβαιώνει η ίδια η ΜΠΕ: «Κύριο κριτήριο για την επιλογή των έργων Α΄ φάσης είναι η εξασφάλιση διοχετευτικότητας καθ’ όλο το μήκος του ρέματος, έστω και για μικρότερη περίοδο από την περίοδο επαναφοράς σχεδιασμού, που θεωρείται κατ’ αρχήν ίση με Τ=50 έτη. Το κρισιμότερο τμήμα είναι το τμήμα εντός πόλεως και μάλιστα στην περιοχή της πεζογέφυρας Ευβοϊκού όπου υπάρχει έντονη στένωση. Ολοκλήρωση της αντιπλημμυρικής προστασίας θα επιτευχθεί με την κατασκευή του φράγματος ανάσχεσης στην πεδιάδα των Σπάτων και την ολοκλήρωση των λοιπών έργων διευθέτησης. Εκτιμάται ότι το φράγμα μπορεί να μελετηθεί σε οριστικό στάδιο και να κατασκευαστεί μετά από 10 χρόνια περίπου από την περαίωση των έργων διευθέτησης του ρέματος.» (Σκ.5)

Επίσης, «Υπό τις τρέχουσες συνθήκες περιορισμένης διάθεσης πόρων θα πραγματοποιηθούν τα κατασκευάσιμα - από πλευράς κόστους - έργα διευθέτησης (όπως διεύρυνση - εκσκαφή της υφιστάμενης κοίτης, έργα ορεινής υδρονομίας και ανάσχεσης), τα οποία θα βελτιώνουν την υφιστάμενη κατάσταση και αυξάνουν το επίπεδο αντιπλημμυρικής προστασίας στο μέτρο του οικονομικά εφικτού. Σε Β΄ φάση θα μελετηθούν τα απαιτούμενα έργα, που θα αυξήσουν το επίπεδο αντιπλημμυρικής προστασίας της Α΄ φάσης, έως το σημείο που θα κριθεί ως απαραίτητο βάσει των Προδιαγραφών και στο πλαίσιο πάντα του οικονομικά εφικτού με την τρέχουσα οικονομική συγκυρία.» (Σκ.15)

Αν δεν κατασκευαστεί καθόλου το έργο, η μέγιστη πλημμυρική παροχή που μπορεί να συμβεί σε χρονικό ορίζοντα 50ετίας είναι μικρότερη (485 m3/sec). Τούτο συμβαίνει κυρίως για δύο λόγους:

α/επειδή το νερό στο χώμα κινείται πιό αργά και η συσσώρευση του είναι μικρότερη. Εάν το χώμα επικαλυφθεί με «σκληρά» υλικά που έχουν μικρότερη τραχύτητα από το χώμα , (σαραζανέτια ή σκυρόδεμα), τότε το νερό κινείται πιο γρήγορα και έχει μεγαλύτερη συσσώρευση και

β/επειδή η πεδιάδα των Σπάτων λειτουργεί σήμερα ως πεδίο εκτόνωσης πλημμυρίζοντας χωράφια, ενώ μετά το έργο διευθέτησης το νερό θα διοχετευθεί όλο προς τη Ραφήνα.

Τούτο σημαίνει ότι σε μια μεγάλη πλημμύρα (μεγαλύτερη από Τ20) η Ραφήνα θα πλημμυρίσει χειρότερα αν γίνουν τα δήθεν αντιπλημμυρικά έργα, παρά αν μείνει ως έχει. Η πιθανότητα αυτή δεν είναι καθόλου μικρή, αν σκεφτεί κανείς ότι οι πλημμύρες σε Μάνδρα, Εύβοια, Καρδίτσα, Κρήτη ήταν μεγαλύτερες από Τ300! Ο ίδιος ο Δήμος ΡΠ στην παρέμβασή του στο ΣτΕ υπολογίζει ότι η πιθανότητα να συμβεί μία πλημμύρα Τ50 μέσα στα επόμενα 10χρόνια (που δε θα υπάρχει το φράγμα) είναι 18%, δηλαδή εξαιρετικά μεγάλο!!!

5. Υποτίμηση  του ρόλου των φυσικών πλημμυρικών πεδίων  στην αντιπλημμυρική προστασία

Ενώ η ίδια η ΜΠΕ αναγνωρίζει το ρόλο της πλημμυρικής  ζώνης στην πεδιάδα των Σπάτων ως πεδίο ανάσχεσης της πλημμύρας αναφέροντας «Επειδή, από τη Μ.Π.Ε. του έργου προκύπτουν τα εξής:…. Στην πεδιάδα των Σπάτων, η κοίτη είναι διαμορφωμένη ή ημιδιαμορφωμένη στα ανάντη, ενώ στα κατάντη εκφυλίζεται και κατά τμήματα προσδιορίζεται με δυσκολία, με αποτέλεσμα να κατακλύζεται μία ευρεία έκταση χωραφιών (κυρίως αμπελιών). Η περιοχή αυτή αποτελεί πεδίο ανάσχεσης πλημμυρών, πολύ ευνοϊκό για την αντιπλημμυρική προστασία της Ραφήνας.» (Σκ.15), η απόφαση του ΣτΕ αντιμετωπίζει το πλημμυρικό πεδίο ως «εκφυλισμένη κοίτη» που πρέπει να αποκατασταθεί: « …… Πλέον σημαντική είναι η κακή κατάσταση της κοίτης του ρέματος, όπως περιγράφεται στη μελέτη και δεν αμφισβητείται από τους αιτούντες, και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του δεν διαθέτει διαμορφωμένη διατομή ή διαθέτει ανεπαρκή για την ασφαλή διοχέτευση των υδάτων διατομή. Η αποτροπή κατάκλυσης εξασφαλίζεται με τη δημιουργία ελεγχόμενου και συγκεκριμένου χώρου για τη διέλευση του ύδατος, δυνάμει των επίδικων έργων…… » (Σκ.16)

Ο ν.4258/2014 (Αρ.1) στον ορισμό της «κοίτης» αναφέρει σαφώς ότι «δεν περιλαμβάνονται οι περιοχές μόνιμης ή περιοδικής κατάκλυσης των υγροτόπων» και τέτοια περίπτωση είναι η πεδιάδα των Σπάτων όπου παρατηρείται η δήθεν «εκφυλισμένη κοίτη».  Η δημιουργία πλημμυρικών πεδίων σε πεδινές εκτάσεις είναι  ένα φυσικό φαινόμενο για τα ρέματα και μάλιστα ιδιαίτερα ευεργετικό γιατί εκτονώνει τις πλημμύρες. Δεν είναι κάποια δυσλειτουργία του ρέματος Ραφήνας που οφείλουμε να …διορθώσουμε με τη δημιουργία ελεγχόμενου χώρου διέλευσης του ύδατος, όπως ισχυρίζεται το ΣτΕ.  Είναι αυτό που χρόνια τώρα σώζει τη Ραφήνα από τις πλημμύρες. Δυσλειτουργία  μπορεί να δημιουργηθεί μόνο εξαιτίας αλλαγών στις χρήσεις γης  που ισχύουν σήμερα (γεωργική γή , ΖΟΕ Μεσογείων , ΠΔ 199/Δ/2003), και οι οποίες θα έχουν συνέπεια την κάλυψη της ευρύτερης περιοχής από  αδιαπέρατες επιφάνειες. Αλλαγές που η πολιτεία σχεδιάζει και οι οποίες θα αυξήσουν δραματικά τις επιφανειακές απορροές ομβρίων υδάτων (Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων, Αττική οδός κ προαστιακός,  μεγάλες εμπορικές δραστηριότητες κλπ). Για παράδειγμα μόνο το ΚΕΛ θα αυξήσει τις αδιαπέρατες επιφάνειες κατά 121  στρέμματα.

 Στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, ευτυχώς υπάρχει ακόμη η πολυτέλεια ενός μη δομημένου πλημμυρικού πεδίου. Είναι κάτι που θα ζήλευαν περιοχές όπως η Εύβοια που λόγω οικοδόμησης του πλημμυρικού πεδίου της εκβολής του Λήλαντα η πλημμύρα είχε συνέπεια ανθρώπινα θύματα και ανυπολόγιστες καταστροφές περιουσιών.

Τα πλημμυρικά πεδία οφείλουν να αποδοθούν στο ποτάμι, αν και εφόσον έχουν καταπατηθεί. Στην περίπτωση του Μεγάλου Ρέματος δε, αυτό επιτυγχάνεται με φθηνές απαλλοτριώσεις   αγροτικής γης.

Η προστασία και απελευθέρωση των πλημμυρικών πεδίων είναι άλλωστε  και ένα από τα βασικότερα μέτρα αντιπλημμυρικής προστασίας που περιλαμβάνει η ευρωπαϊκή οδηγία 2007/60/ΕΚ για τη Διαχείριση και Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας.

6.  Οι επαρκείς,  κατά το ΣτΕ,  «εναλλακτικές λύσεις» που εξετάστηκαν

Οι εναλλακτικές λύσεις  που εξετάστηκαν από τη ΜΠΕ είναι  πανομοιότυπες  και  δυσμενέστερες περιβαλλοντικά της επιλεγείσας, με οφθαλμοφανή στόχο την επιλογή της προτεινόμενης λύσης ως πιο φιλικής προς το περιβάλλον.

Η ΜΠΕ, εκτός της μηδενικής λύσης, δεν εξέτασε καμία  λύση διατήρησης της φυσικής κοίτης και «ελάχιστων επεμβάσεων», όπως θα όφειλε βάσει της ΚΥΑ 140055/2017 που αφορά τις προδιαγραφές της οριοθέτησης, σύμφωνα με την οποία: «3.4. Προσδιορισμός των γραμμών πλημμύρας με την κατασκευή έργων διευθέτησης. Για τα έργα αυτά σε επίπεδο προμελέτης σχεδιασμού εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις με ενέργειες και επεμβάσεις που προτείνονται, κατά το δυνατό φιλικές στο περιβάλλον, και καθορίζονται τα τεχνικά χαρακτηριστικά των έργων αυτών.……………. Βασική αρχή κάθε προτεινόμενης λύσης είναι η, κατά το δυνατόν, διατήρηση της φυσικής κοίτης, η ελαχιστοποίηση των επεμβάσεων και η διαμόρφωση τους με κριτήρια τέτοια, ώστε να ευνοείται η ένταξη τους στο περιβάλλον»

Τέτοιες θα μπορούσαν να είναι:

α/ ανακατασκευή ορισμένων τεχνικών που αποδεδειγμένα και καθ’ ομολογία της ΜΠΕ δημιουργούν τοπικές στενώσεις (πεζογέφυρα Ευβοϊκού, γέφυρα Βελανιδιάς, γέφυρα Ανδριώτη κλπ)

β/ λύσεις Βιώσιμης Διαχείρισης Πλημμύρας (SFM) ή Φυσικής Διαχείρησης Πλημμύρας (NFM). Σχετική διπλωματική εργασία για το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας που εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη του Κ.Λουπασάκη/αναπληρωτή καθηγητή ΕΜΠ κατατέθηκε στο ΣτΕ.

γ/ αποκατάσταση της φυσικής κοίτης με απομάκρυνση επιχώσεων και καταπατήσεων

δ/ έργα ορεινής υδρονομίας με φυσικά υλικά

ε/ διάνοιξη της κοίτης στην εκβολή

στ/ προστασία πλημμυρικών πεδίων (Πετρέζας, Αρίωνος, εκβολής)

ζ/ αλλαγή χρήσεων γης

 Οι  παραπάνω προτεινόμενες ενδεικτικές λύσεις ή/και συνδυασμοί αυτών δεν αποτελούν μηδενική λύση, όπως το ΣτΕ αφήνει να εννοηθεί ότι οι προσφεύγοντες  υποστηρίζουν (Σκ.16).

Ωστόσο το  ΣτΕ έμεινε ικανοποιημένο από την εξέταση των εναλλακτικών λύσεων: «Στους Χάρτες που συνοδεύουν τη Μ.Π.Ε. αποτυπώθηκε ο πλημμυρικός κίνδυνος με ή χωρίς τα έργα, η απομείωση δε του κινδύνου εξαιτίας των επίμαχων έργων είναι σημαντική και ευδιάκριτη……. Προκύπτει, εξάλλου, ότι εξετάστηκαν επαρκώς οι εναλλακτικές λύσεις…… Πλέον σημαντική είναι η κακή κατάσταση της κοίτης του ρέματος, όπως περιγράφεται στη μελέτη και δεν αμφισβητείται από τους αιτούντες, και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του δεν διαθέτει διαμορφωμένη διατομή ή διαθέτει ανεπαρκή για την ασφαλή διοχέτευση των υδάτων διατομή. Η αποτροπή κατάκλυσης εξασφαλίζεται με τη δημιουργία ελεγχόμενου και συγκεκριμένου χώρου για τη διέλευση του ύδατος, δυνάμει των επίδικων έργων…… Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων αντιμετωπίζει ειδικά τους ισχυρισμούς ότι υπερεκτιμάται ο πλημμυρικός κίνδυνος και ότι προσφορότερη θα ήταν η μηδενική λύση,….» (Σκ.16)

7.  Παρερμηνεία της ΥΑ 9173/1642 (ΦΕΚ 281/Δ/1993) χαρακτηρισμού ρεμάτων Αττικής ως Ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού Ενδιαφέροντος

Η Διοίκηση και το ΣτΕ επιχειρούν διαστρέβλωση της απόφασης χαρακτηρισμού ρεμάτων ως Ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού Ενδιαφέροντος.  Εισάγουν ένα επικίνδυνο σκεπτικό «τμηματικού χαρακτηρισμού» του ρέματος Ραφήνας ως  Ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού Ενδιαφέροντος, εξαιρώντας από τον προστατευτικό χαρακτηρισμό περίπου 3,5 χιλιόμετρα του ρέματος που διατρέχουν την περιοχή όπου πρόκειται να κατασκευαστεί το ΚΕΛ Δήμων Ραφήνας-Πικερμίου και Σπάτων-Αρτέμιδος.   

Αγνόησαν δε, δύο έγγραφα του ΥΠΕΝ (ΑΠ 15651/21-3-14 της ΓΓ Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος και ΑΠ 22231/22-5-15) που κατατέθηκαν στο ΣτΕ από τους προσφεύγοντες  και τα οποία επιβεβαιώνουν ότι «δε νοείται ο τμηματικός χαρακτηρισμός ως Ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού Ενδιαφέροντος ενός μόνο μέρους της κάθε υδρολογικής ενότητας της φυσικής απορροής των ομβρίων» αλλά ο χαρακτηρισμός, σύμφωνα με το ΦΕΚ281/Δ/1983 αναφέρεται σε ολόκληρη την υδρολογική λεκάνη των ρεμάτων. 

Επιπλέον, η εξαίρεση των 3,5 συγκεκριμένων χιλιομέτρων από τον χαρακτηρισμό παραβαίνει και το ΠΔ 416/Δ/2014 τμηματικής οριοθέτησης του ρέματος Ραφήνας, σύμφωνα με το οποίο στην  περιοχή του ΚΕΛ   το ρέμα  είναι χαρακτηρισμένο Ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού Ενδιαφέροντος!

8.  Παρεμπιπτόντως για το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων

Γράφει στο τέλος η απόφαση 2145/2020: «Σε κάθε περίπτωση, το έργο της διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας είναι αυτοτελές σε σχέση με το έργο του Κ.Ε.Λ., εφόσον δεν αποτελεί πλέον προϋπόθεση για την κατασκευή του Κ.Ε.Λ., δοθέντος ότι στο συγκεκριμένο σημείο όπου έχει χωροθετηθεί το Κ.Ε.Λ. έχει ήδη εκδοθεί π.δ. τμηματικής οριοθέτησης και η κατασκευή του έργου του Κ.Ε.Λ. μπορεί να προχωρήσει ανεξάρτητα»

Καταρχήν αυτό δεν αποτελεί κάποια καινούργια εξέλιξη, αφού το ΠΔ έχει εκδοθεί από το 2014, πράγμα που το ΣτΕ γνωρίζει. 

Τα προβλήματα που έχουν προκύψει και εμποδίζουν την έναρξη εργασιών για το ΚΕΛ εντοπίζονται αλλού και το ΣτΕ σαφώς τα γνωρίζει,  αφού εκκρεμούν και χρονίζουν σχετικές προσφυγές που όλο αναβάλλονται, για τους εξής λόγους:

α/  Η έκδοση του ΠΔ 416/Δ/2014 της τμηματικής οριοθέτησης  βασίστηκε σε μη εγκεκριμένες υδραυλικές και υδρολογικές μελέτες

β/ Σύμφωνα με το ΠΔ 416/Δ/2014, η χωροθέτηση του ΚΕΛ ήταν μέσα στις γραμμές οριοθέτησης του ρέματος . Με την αλλαγή της θέσης του ΚΕΛ που έγινε μεταγενέστερα,  τμήμα του ΚΕΛ συνεχίζει  να βρίσκεται εντός γραμμών οριοθέτησης.

γ) Δεν είχε γνωμοδοτήσει ο Δήμος Ραφήνας – Πικερμίου

Άρα, η κατασκευή του ΚΕΛ έχει άμεση εξάρτηση από την οριοθέτηση του ρέματος και ο ισχυρισμός του ΣτΕ περί αυτοτέλειας δημιουργεί σύγχυση. 

Πρόκειται για προβλήματα ενός έργου σχεδιασμένου «στα γρήγορα και στο πόδι» που δε λύνονται καταργώντας  το χαρακτηρισμό  «Ιδιαίτερου Περιβαλλοντικού Ενδιαφέροντος»  σε τμήμα του ρέματος Ραφήνας,   αλλά χρειάζεται να επιλυθούν .  Στόχος άλλωστε της οριοθέτησης είναι πρωτίστως η προστασία των ρεμάτων και όχι η εξυπηρέτηση των εκάστοτε επενδυτικών σχεδίων.